Quadriga (VR installatie), Jongsma/O"Neill, 2023, expositie Mauritshuis, Roofkunst -10 verhalen
De zaal voor tijdelijke exposities in het Mauritshuis is voor de tentoonstelling ‘Roofkunst – 10 verhalen’ super hedendaags getransformeerd door Eline Jongsma en Kel O’Neill, innovatieve experts van naam met films, interactieve documentaires en virtual reality (VR). In samenspraak met conservatoren en onderzoekers ontwikkelden ze als ‘creative leads’ de ‘framing’ en ‘storytelling’ over koloniale roofkunst, roof door Franse revolutionairen in 1795 en kunstroof van joodse eigenaren door de nazi’s. Zoals Rembrandts Zelfportret uit 1669, na de Tweede Wereldoorlog retour gegaan naar de familie Rathenau en aangekocht door het Mauritshuis.
Het thema onrechtmatig verworven kunst is tegenwoordig niet meer weg te denken van de internationale agenda. Musea willen van elkaars herkomstonderzoek en teruggave-beleid leren. Over teruggave van Benin Bronzen is bijvoorbeeld intensief internationaal overlegd, de Franse president Macron stuurde er een paar jaar geleden al zesentwintig terug. Het Mauritshuis werkt voor de tentoonstelling samen met Berlijnse musea (Ethnologisches Museum, Stadtmuseum, Gipsformerei) en het Musée des Beaux-Arts in Rennes.
De verhalen, allemaal heel verschillend, hebben van Jongsma/O’Neill een fascinerende lading gekregen. Met een VR-bril op reizen we in een flits naar de Quadriga, vierspan bovenop de Brandenburger Tor in Berlijn. Een magisch mooi screenshot brengt het maakproces van deze virtual-experience in beeld. Geroofd door Napoleon, teruggekeerd na diens Waterloo, verwoest tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er is één paardenhoofd van koper van de ‘quadriga’ gespaard gebleven, nu in de collectie van het Stadsmuseum Berlin, op de Tor staat een replica van de vierspan.
Video-still documentaire Staf Suriname, Jongsma/O'Neill, 2023, expositie Roofkunst - 10 verhalen, Mauritshuis
De staf van een vrouwenfiguur uit Suriname (78 cm, hout, metaal en aluminiumfolie, datering rondom 1900) werd vandaar meegenomen door de Duitse verzamelaar Paul Körner en in 1903 verkocht aan het Ethnologisches Museum. Jongsma/O’Neill filmden dichter Onias Landveld, wiens Ndyuka-familie sterke banden heeft met het gebied waaruit de staf werd geroofd. Landveld mocht de staf vasthouden en zegt dan teder: ‘Wat hebben ze met je gedaan?’
Afgelopen juli maakte demissionair staatssecretaris van cultuur Gunay Uslu bekend dat Nederland in lijn met de adviezen van de commissie ‘Koloniale Collecties’, 478 kunstwerken teruggeeft aan Indonesië en Sri Lanka. Onder meer de Lombokschat gaat terug, de recente brand in het Nationaal Museum in Djakarta zal dat niet in de weg staan. Het Kanon van Kandy gaat terug naar Sri Lanka. Het werd In 1765 buitgemaakt in het paleis van de koning van Kandy toen deze openlijk steun verleende aan de opstand tegen de VOC, vanwege de kaneelhandel met een schrikbewind aanwezig in de kustgebieden. Jongsma/O’Neill maakten een 3D model en 4K Digital Video van het kanon.
3D-model Kanon van Kandy, Jongsma/O'Neill, 2023, Roofkunst -10 verhalen, expositie Mauritshuis
Teruggave van ‘roofkunst’: wordt vervolgd, zoveel is zeker. Een volgende keer in een museum graag met véél meer vr-brillen en langer dan een paar minuten per keer kijkgenot. Museumkijker heeft genoten.
De expositie ‘Roofkunst – 10 verhalen’ in het Mauritshuis duurt tot 7 januari. Voor meer informatie: http://www.mauritshuis.nl
