Rembrandt, De flauwgevallen patiënt, ca. 1624, olieverf op paneel, 31,7x 25,4 cm, The Leiden Collection, New York
*Dankzij bruiklenen van Museum De Lakenhal in Leiden en Thomas en Daphne Kaplan van The Leiden Collection in New York kan Het Rembrandthuis voor het eerst Rembrandts vierdelige serie zicht (op ‘De brillenverkoper’), gehoor (‘De drie zangers’), gevoel (‘De operatie’) en reuk (op ‘De flauwgevallen patiënt) samen laten zien. Reuk werd vorig jaar door een Franse kunsthandelaar ontdekt op een veiling in New Jersey en doorverkocht aan de Kaplans, het echtpaar had al gehoor en gevoel in zijn collectie. ‘De brillenverkoper’ is van De Lakenhal. Vijfde zintuig smaak is nog zoek, maar Het Rembrandthuis heeft er – ongetwijfeld met vergeten kunst op stoffige zolders of in overvolle depots in gedachten – op deze presentatie een plekje voor vrijgehouden.
De panelen liggen naast elkaar op heuphoogte, we hoeven ons maar nauwelijks voorover te buigen om van de beeldschoon belichte tafereeltjes te genieten. Rembrandt (1606-1669) schilderde de serie – zijn vroegst bekende werken - omstreeks 1624. Vermoedelijk had hij zijn Leidse leertijd bij Jacob van Swanenburgh net afgerond en stond op het punt verder te gaan bij Pieter Lastman in Amsterdam. In de tussentijd deed hij artistieke inspiratie op bij zijn vriend en leeftijdgenoot Jan Lievens.
Rembrandt, De operatie (het gevoel), ca. 1624, olieverf op paneel, 21,5 x 17,7 cm, The Leiden Collection, New York
Rembrandt onderscheidde zich met zijn humoristische en originele aanpak van het in die tijd zeer populaire thema. Bijvoorbeeld ook Lievens had zintuigen geschilderd, zo leren we op de expositie. Kunstenaars verbeeldden de reuk doorgaans met bloemen, Rembrandt bedacht een chirurgijn die een flauwgevallen patiënt na een aderlating bijbrengt met vlugzout. ‘De operatie’ toont een man die door waanzin is getroffen en denkt dat hij door het wegsnijden van een ‘kei’ van zijn kwaal zal worden bevrijd. Dat de keisnijder een kwakzalver is, wist de ongeveer 18-jarige kunstenaar al superieur op paneel te zetten. En ook de brillenverkoper met zijn net iets te opzichtige kostuum, een oplichter die een ouder echtpaar onder valse voorwendselen een bril probeert aan te smeren.
De vondst van ‘de reuk’ was van cruciaal belang voor de definitieve toeschrijving van de serie aan Rembrandt, mogelijk geworden omdat de kunstenaar ‘De flauwgevallen patiënt’ van het monogram RF of RHF had voorzien. De vier zintuigen waren eerder te zien in Los Angeles en Oxford en reizen na Amsterdam door naar het Louvre in Parijs.
De expositie ‘Rembrandts eerste schilderijen. De vier zintuigen’ in Museum Het Rembrandthuis duurt tot en met 12 februari. Voor meer informatie: http://www.rembrandthuis.nl
Rembrandt, De brillenverkoper (het zicht), ca. 1624,olieverf op paneel, 21 x 17,8 cm, De Lakenhal, Leiden
