*In 2008 verscheen de prachtige uitgave ‘Maria Sibylla Merian & Dochters. Vrouwenlevens tussen kunst en wetenschap’ van Ella Reitsma. De bijbehorende tentoonstelling in Het Rembrandthuis was zeer de moeite waard, de expositie ging ook naar Los Angeles. De tijdloze schoonheid van de tekeningen in waterverf die Merian (1647-1717) van insecten en hun voedselplanten maakte – ze reisde er zelfs voor af naar Suriname – hebben nog steeds een grote faam. Voor ‘echte liefhebbers’ publiceerde Reitsma recent in eigen beheer een ‘Ode’ gewijd aan de vroege bloementekeningen, een deel van Merian’s oeuvre dat in 2008 onderbelicht was gebleven.
Vertrekpunt voor het vervolg was Reitsma’s eigen tuin: ze verzamelde daarvoor al jaren planten die ze onder Merian’s vroege losse tekeningen van bloemen en in haar Nieuwe Bloemenboek uit 1680 had aangetroffen. Merian bedoelde dat driedelige ‘Neues Blumenbuch’ als voorbeeldenboek ‘ten behoeve van de leergierige jeugd en als aandenken voor het kunstzinnige nageslacht‘, aldus het – vrij vertaalde - voorwoord.
Bij het fotograferen van haar tuin ontdekte Reitsma ‘dat alleen Merian in haar tekeningen in waterverf de bloemen en bladeren een transparantie en een helderheid gaf die ik ook in mijn foto’s probeerde uit te drukken. Voorgangers en tijdgenoten schilderden de kleuren ‘dicht’. Ik zocht naar een combinatie van haar tekeningen en mijn foto’s. Als Ode’.
Die combinatie werkt sterk: de uitgave is een juweeltje van vormgeving geworden. Reitsma bespreekt de ‘Merian-bloemen’ in haar tuin per seizoen. De meeste horen tot het ‘basispakket’ dat qua naamsbekendheid algemene bekendheid geniet. We worden bevlogen geïnformeerd over herkomst, verspreiding en groei van onder meer narcis, tulp, viool, hyacinth, roos, groot hoefblad, iris persica en helleborus.
Vijftig tekeningen van tuinbloemen bevinden zich al sinds het einde van de zeventiende eeuw in het koninklijk paleis Rosenborg in Kopenhagen. Reitsma is bezorgd: deze tekeningen worden al eeuwen in wisselende combinaties tentoongesteld waardoor ze sterk zijn beschadigd. Het museum in Brunswijk bezit een album met 49 tekeningen uit 1698 van de hand van Johanna Helena Herolt, de oudste dochter, bij uitzondering gedateerd. In de ‘Ode’ wordt – onder meer - de keizerskroon uit dit album getoond, een vorstelijke plant die in de zestiende eeuw via Turkije, Afghanistan of Iran via Istanbul naar Europa werd verhandeld.
Reitsma bij een ‘Brunswijkse’ hyacinth van Johanna: ‘Dat Johanna Helena een zeer belangrijk aandeel had in het aan haar moeder toegeschreven werk, wordt nog steeds niet serieus genomen. Ook dat ze aan de zogenaamde tuin- en kruidenserie in St. Petersburg een belangrijke bijdrage leverde. Overtuig daar de Russen maar eens van!’
Als Reitsma voor ‘Ode’ bezig was in haar tuin bezig was vergat ze dag, klok en ‘de vergeefsheid van alle doen en laten’: ‘Licht en schoonheid bleven over.’ Dat gelukkige gevoel geeft ze haar lezers nu mee.
‘Ode’ (soft cover, 25 x 20 cm, 68 pagina’s, rijk gevuld met foto’s) kost 24,90 euro (inclusief verzending binnen Nederland, exclusief 6 % BTW). Bestellen kan via ae.reitsma@quicknet.nl
