Sonsbeek 2016, Louie Cordero, Happy Camper, foto Maurice Boyer
Door Antje von Graevenitz
*Het park van Sonsbeek lijkt een paradijs, vooral in juni als overal de kleintjes van watervogels achter hun moeder lopen of zwemmen. Hen te observeren geeft groot plezier. Toch merkt een langs wandelende vrouw tegen ons over de nijlganzen op: ’Ze horen hier niet. Men zou hen de nek om moeten draaien.’ Haar schokkende uitspraak kan absoluut niet en al helemaal niet op deze locatie. Deze zomer tekent namelijk ook het onderwerp 'migratie' de beeldende kunst in dit park als elfde aflevering van de traditionele Sonsbeek-tentoonstellingen in Arnhem. Hier maakt kunst zich deze keer bijzonder sterk met haar positief engagement, zij wil vooral overtuigen. Naast 'migratie' zijn er andere thema’s over de verdwijning van het regenwoud, het kapitalisme met de financiële crisis, afnemende solidariteit, het land-pikken van Aboriginals, het gebrek aan speelplaatsen voor kinderen, noem maar op.
Vroeger noemde men dit: 'maatschappij-relevante kunst', kunst als voertuig, die geenszins in eerste instantie met haar formele eigenschappen wil pokeren. Deze trend is al langer aan de gang, vooral op mammoettentoonstellingen als de Documenta te Kassel of de Biennale in Venetië met kunstwerken van bijvoorbeeld Ai Wei Wei, Thomas Hirschhorn of Christoph Schlingensief. Ook het een en ander op vorige Sonsbeek-tentoonstellingen of de tentoonstelling 'Global Imagination' in Leiden van vorig jaar passen geheel in deze lijn. En niet te vergeten dat Stichting de Appel in Amsterdam al eind van de jaren zeventig projecten ondersteunde als het maken van een pagina voor een officiële krant, waarop iedereen teksten kon plaatsen over wat hem vooral op het hart lag.
Participatie in elke vorm is nu ook in Sonsbeek de even educatieve als speelse strategie om parkbezoekers met de meest schrijnende onderwerpen in de wereld te confronteren. Neem het tweede werk op de wandelroute: een tent in oranje, gemaakt van aan elkaar genaaide zwemvesten zoals migranten die achterlaten zodra ze de Europese kust hebben bereikt. Binnen de tent wordt door het makers-collectief KUNSTrePUBLIK uit Berlijn aan de bezoeker gevraagd om op stoelen plaats te nemen en in plaats van bij het Europees Kampioenschap bij migratie stil te staan. En liedjes te zingen, bijvoorbeeld op de melodie van ’La donna é mobile’ uit de opera Rigoletto’: 'Geen mens is illegaal.' Wat moet men daarbij voelen? Blijft het lachen in je keel steken?
Sonsbeek 2016, Eko Prawoto, foto Maurice Boyer
Dat is kennelijk precies wat de organisatoren van Sonsbeek beogen: voor de aflevering van Sonsbeek’16 is deze keer het Indonesische collectief 'ruangrupa’ verantwoordelijk, dat al her en der op de wereld met het organiseren van prestigieuze kunstprojecten is opgetreden. Het feit dat de Indonesiërs als curatoren voor Sonsbeek gecontracteerd werden, is op zich al tekenend voor de openheid van Arnhemse gemeente. Op zijn beurt toonde het team grote belangstelling voor de creatieve situatie in Arnhem en nodigde voor de helft van alle participanten lokale kunstenaars en architecten uit mee te werken aan projecten in het park en in de stad. Bovendien doet ook het Museum Arnhem mee met een grote tentoonstelling en wordt er – een beetje buiten het stadscentrum - door beeldhouwster Juul Sadée met veel objecten in Museum Bronbeek een presentatie gewijd aan de geschiedenis en actuele situatie van Molukkers in Nederland.
Voor de andere helft van de participanten zijn het Indonesische en een paar andere internationale kunstenaars. Maar hun geografische komaf is nauwelijks van belang omdat het engagement voor de ellende in de wereld allen verbindt en hun antwoord meestal is: solidariteit en meer besef voor het samenleven. Zo bouwde Kevin van Braak (Arnhem) een houten werkplaats met een sheddak in het park en nodigde andere kunstenaars en architecten uit de hal als studio te gebruiken. Er worden ook houten banken van allerlei design verkocht, werk van Martijn van der Bos. Het hout voor dit gastvrije verblijf komt van oude bomen uit het park, die toch omgehakt moesten worden. Alleen ping-pong-tafels in bonte all-over-decoratie van Louie Cordero (Manila) en mythische beesten op fietsen (door Jatiwangi art Factory uit West-Java) bij de ingang van het park tonen hun vrolijke Aziatische aard.
Sonsbeek 2016, Iswanto Hartono, foto Maurice Boyer
En toch lijkt het alsof er een soort stijl voor deze kunst van deze 'change agents’ zich in Sonsbeek aan het formeren is. Een houten hut met een open constructie en een complete oven voor het maken van brood en pizza nodigt bijvoorbeeld uit tot het meesmullen, werk van Alphons ter Avest (Arnhem). Het vuur in de oven verbrandt steeds weer houten planken van de hut zelf, die daardoor zal verdwijnen zoals de grondstoffen in de wereld. Het brood daarentegen zal op verschillende dagen worden gebakken door boeddhistische, joodse en Italiaanse bakkers. Ook decoratie-details van de hut wijzen op tradities van hun komaf. Doel is uiteindelijk het samen eten op het kleine grasveld. De idealen lijken hier wel niet in elkaars verlengde, maar wat maakt het uit.
Want hetzelfde gebeurt verderop met een echte Sonsbeekse waterval binnen een aluminum-kerkje, werk van Rob Voerman (Arnhem). Direct buiten de kerk werft hij voor goede projecten in Indonesië: voor zeven verschillende nep-bankbiljetten (van 2,50 €) kan de parkbezoeker zogenaamd een vierkante meter in de wereld verwerven en hopelijk denken aan de cruciale versmelting van natuur en kapitaal.
Hun aller utopie in Sonsbeek’16 over een betere wereld lijkt overgeheveld uit de periode van het modernisme (1909-1969), terwijl de stapelingen van vormen met een steeds andere morele lading meer in het vaarwater lijken te liggen van het postmodernisme (van 1969 tot heden). Want daar maakt de hybride hutspot van maatschappelijk verantwoorde vormen uit verschillende tradities, met hun betekenissen buiten de kunst zelf en hun vaak geleende esthetiek niet meer uit. Er wordt vaak letterlijk en figuurlijk van dik hout planken gezaagd.
Gewoon kunst zonder zo veel geëngageerdheid is er natuurlijk ook her en der, zoals een video van Sebastian Diaz Morales (Amsterdam) in een huis dicht bij het Arnhemse Station. Op een verstilde en minimalistische manier vraagt het werk om meditatieve aandacht voor het verschil tussen het gemaakte en de realiteit van het gefilmde, verder door de constructie van een glashuis of een slaapkamer van de meest simpele soort. Beide zo te zien als creatie van een enkele hand in het heelal, die zich opent en een kleine glazen kubus in de ruimte vrijlaat.
Sonsbeek’16: „transACTION“ (4 juni – 18 september), 11e editie, voor meer informatie: http://www.sonsbeek.org
Park Sonsbeek, Stad Arnhem, Museum Arnhem: de tentoonstelling „transHISTORY“, Museum Bronbeek: presentatie „SO“
Bezoekerscentrum De Molenplaats in Park Sonsbeek, 7 dagen per week 10.00-17.00 uur. Entree in het park is gratis. Een plattegrond met de routebeschrijving voor park en stad is hier beschikbaar. Let op: soms zijn er fouten ingetekend over de paden van het park. In het bezoekerscentrum is een programma voor omvangrijke kunst-activiteiten over de hele zomer beschikbaar. Museum Arnhem en Museum Bronbeek, dinsdag t/m zondag 11.00-17.00. De catalogus als ringboek voor het proces van de organisatie plus uitleg over de kunstwerken (15.-€). Verder een ‚Kids Doe Boek“ met vele tekeningen van Jan Rothuizen en met opdrachten aan de kleine lezers (3,50 €)
Sonsbeek 2016, Ruangrupa, foto Maurice Boyer
