© Orna Wertman
Door Graddy Boven, conservator Marine Museum Den Helder
De zee en het schip zijn al eeuwen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een ontelbare hoeveelheid schepen vaart tot op de dag van vandaag zee, meer, rivier of kanaal op om dienst te doen. De in Rusland geboren Pools-Engelse romanschrijver Joseph Conrad heeft uit eigen ervaring en vanuit verschillende invalshoeken op uitzonderlijke wijze over het wel en wee van de scheepvaart geschreven. Als geen ander weet hij de band tussen schip, zee en mens tot in het hart te raken. ‘Ja, een schip wil dat er iemand met kennis van zaken naar haar luistert. Je dient de raadselen van haar vrouwelijke natuur met begripvolle toegeeflijkheid tegemoet te treden, en dan zal ze je trouw terzijde staan in het eeuwige gevecht met de elementen, waarin het geen schande is het onderspit te delven. De verstandhouding tussen een mens en zijn schip is een serieuze zaak. Zij heeft rechten alsof zij een levend, sprekend wezen is, en er zijn inderdaad schepen die, met de juiste man aan het roer, haast tot hem spreken, zoals een zeeman wel eens zegt. Een schip is geen slaaf. Je moet haar op haar gemak stellen bij een ruwe zee, je moet nooit vergeten dat je aan haar het leeuwendeel van je aandacht, je vaardigheid en je zelfzucht bent verschuldigd. Als je die plicht vervult, op een vanzelfsprekende, moeiteloze wijze, alsof je de stem van je intuïtie volgt, zal ze zolang ze daartoe in staat is voor je varen, wenden en zeilen, of, zoals een zeevogel die op de woeste baren neerstrijkt, zelfs de hevigste storm doorstaan die je ooit deed vrezen de zon nooit meer te zien opkomen’, aldus de meesterlijke Conrad.
Als een schip eenmaal op het water vaart, dan gebeurt er van alles. Dat kan alle kanten opgaan. Niets is hetzelfde. Zij vaart uit en keert na een bepaalde periode weer in veilige haven terug of verdwijnt in de eeuwigheid. Velen laten nooit meer wat van zich horen en dalen af naar donkere diepten waar zij weggezonken in het zand in volstrekte anonimiteit en stilte voortleven. Overdekt door bodemslib zorgen levende organismen ervoor dat het wrak nog verder verdwijnt onder dikke lagen aangroeisel. De enige bezoekers die het zeemansgraf nog aandoen zijn nieuwsgierige en avontuurlijke onderwaterdieren die in het duister parmantig van de ene opening naar de andere zwemmen. En wat zoek is vind je graag weer terug. Denk aan de ‘Endurance’ van Ernest Shackleton, de ‘Terror’ van John Franklin, de ‘Mary Rose’ van Hendrik VIII of de ‘Titanic’ naar een ontwerp van Alexander Carlisle, Thomas Andrews en Edward Wilding. Het zijn voorbeelden van wrakken die door menselijke zoektochten na vele jaren aan de vergetelheid zijn onttrokken. Wereldwijd liggen ruim 1600 Nederlandse scheepswrakken op de zeebodem begraven. Een respectabel aantal. De provincie Flevoland bezit het grootste scheepskerkhof op het droge ter wereld. De begraafplaats herbergt graven uit de periode 1200 tot 1900. Inmiddels zijn om en nabij de 450 wrakken in de drooggelegde polders gelokaliseerd en zorgvuldig in kaart gebracht.
© Orna Wertman
Wat niet altijd te zien is fascineert. Zo ook scheepswrakken. Een scheepswrak is het overblijfsel van een verongelukt schip of vaartuig dat niet meer te gebruiken is. Zij leiden zoals gezegd een anoniem bestaan op de bodem van de zee, rivier, meer of kanaal of gaan vanaf het droge drijven op het moment dat het waterpeil veranderd. Meestal zijn wrakken door water afgedekt, maar zo nu en dan verschijnen delen daarvan boven de waterlijn. Zoals een monster dat opeens uit het water oprijst. De beeldend kunstenaar en fotograaf Orna Wertman is haar leven lang geïnteresseerd in scheepswrakken als kunstobject. Dat onderwerp houdt haar intensief bezig en die passie komt bijeen in ‘Gezonken schepen’. Ter inspiratie reisde zij naar Griekenland, Italië, Roskilde en trok door Nederland. De daar opgedane indrukken en beelden gebruikte Orna in haar fotoreportages die karakteristiek, creatief, prikkelend, inspirerend en uitgesproken zijn. Het zijn beelden die gevoelens oproepen en vragen doet rijzen. Onbewust raak je in de ban van de scene waar je naar kijkt. Mag je schepen lichten om meer te weten te komen over de tijdperiode waarin zij gevaren hebben? Zijn de materialen wellicht te gebruiken voor recycling of laat je de wrakken uit respect voor de nabestaanden juist met rust? Dat soort vragen. Welkom in de wereld van Orna Wertman! Zij is een ware kunstenaar in het samenstellen van uniek beeld. Beeld dat in werkelijkheid niet bestaat maar ogenschijnlijk als vanzelfsprekend in elkaar overvloeit. Beeld dat de kijker soms op het verkeerde been zet. Hoe zit het nou eigenlijk? Klopt het wel waar ik naar kijk? Wat neem ik waar? De artistieke wereld van Orna is dan ook uitzonderlijk. Zij maakt beeld waarbij je fantasie op hol slaat en je in gedachten wegzinkt!
'On Water', fotoboek Orna Wertman, voorwoord Graddy Boven, 2023,
Voor meer informatie over kunstenaar, boek en expositie in Arttra Galerie, Tweede Boomdwarsstraat 4 Amsterdam, van 8 tot en met 31 juli, opening 8 juli van 16.00 tot 19.00: http://www.ornawertman.info
