Peter Paul Rubens, De triomftocht van Bacchus, ca.1636, olieverf op paneel, Rotterdam, Boijmans Van Beuningen, Stichting Boijmans Van Beuningen (voorheen Koeningscollectie)
*Boijmans Van Beuningen-conservator Friso Lammertse – met zijn Prado-collega Alejandro Vergara – verantwoordelijk voor ‘Pure Rubens’, de eerste omvangrijke expositie olieverfschetsen van Peter Paul Rubens (1577-1640) in 65 jaar - prijst hem als geboren verhalenverteller: ‘Niet het lage, het lelijke of het individuele van de mens, maar juist het mooie, het hogere, het goddelijke werd door Rubens verbeeld. Als geen ander laat Rubens ons voelen dat we deel zijn van een groter geheel. De schilderijen zijn meeslepend, alsof we even worden opgetild uit onze miserabele wereld.’ Bewerkstelligde hij dat ook met humor?
Alleen al vanwege de veelal enorme formaten is het nooit mogelijk een representatieve selectie van de ongeveer 1400 overgeleverde schilderijen van Rubens samen te stellen. Ongeveer een derde daarvan bestaat uit olieverfschetsen die veel kleiner zijn en wel getoond kunnen worden. Lammertse en Vergara hebben tientallen hoogtepunten bijeen gebracht, voor een deel uit de omvangrijke eigen collecties geput. Prestigieuze bruiklenen komen uit onder meer de Princely Collections in Liechtenstein, de Courtauld Gallery en National Gallery in Londen en Metropolitan Museum of Art in New York.
De Antwerpse meester – naast schilder ook succesvol zakenman en diplomaat - was de eerste kunstenaar die een groot deel van zijn composities voorbereidde met geschilderde schetsen op paneel. Hij gebruikte ze om opdrachtgevers te verleiden en stelde ze ter hand aan collega’s die voor hem werkten. En verkocht ze niet, tekenend voor het belang dat Rubens eraan hechtte. Pas na zijn dood zouden ze geliefde verzamelobjecten worden. Lammertse: ‘Bijzonder aan de schetsen is dat deze eigenlijk nog mooier zijn dan veel van zijn grote schilderijen, in de schetsen vind je de eigen hand van Rubens, niet die van zijn assistenten, alle ideeën die hij had, zijn hierin terug te vinden. De emoties spatten er vanaf.’
De favoriet van Museumkijker in het Boijmans was ‘De triomftocht van Bacchus’, een van de schetsen ter voorbereiding op de zestig mythologische schilderijen die de Spaanse koning Filips IV voor zijn jachtslot Torre de la Prada had besteld. Binnen twee jaar af te ronden, zo’n gigantische opdracht dat Rubens een deel van het werk moest uitbesteden. Ontleend aan de ‘Metamorfosen’ van Ovidius, wordt de triomferende god van de wijn voortgetrokken op een praalwagen. Rubens verbeeldde hem - rond 1636 - virtuoos als vadsige, beklagenswaardige figuur, zijn gezelschap rondom al even kostelijk karikaturaal in verval geraakt. Mogen we vermoeden dat de grote kunstenaar – rijk geworden met eerbewijzen aan het mooie en hogere – ook over gevoel voor humor beschikte? Museumkijker vindt van wel.
De expositie ‘Pure Rubens’ in Museum Boijmans Van Beuningen duurt tot en met 13 januari 2019. Voor meer informatie, ook over het uitgebreide activiteitenprogramma: http://www.boijmans.nl
Peter Paul Rubens, De Drie Gratiën, ca. 1630, Palazzo Pitti, Florence, Galleria Palatina
