Noord-West Java, Cirebon, negen verschillende wajang golek-poppen, vooral hovelingen, 200-400 euro. Foto: Arend Velsink
Door Renée Steenbergen, vicevoorzitter KVVAK
Het is één van de omvangrijkste erfenissen die de Koninklijke Vereniging van Vrienden van Aziatische Kunst mocht ontvangen in haar 105-jarig bestaan: die van Eric en Marion Crince Le Roy-Tiets (1948 - 2022 en 1949-2022). Onderdeel van deze genereuze schenking is een grote collectie Indonesische kunst, veelal verzameld in het land van herkomst in de periode 1985 tot 2004.
Eric Crince Le Roy studeerde sociologie en was gespecialiseerd in volwasseneneducatie. Hij was werkzaam bij het Ministerie van Onderwijs en begon daarna zijn eigen bedrijf in human resource management, waarmee hij grote projecten in het buitenland opzette, onder meer in Nepal en Egypte.
In Jakarta ontwikkelde hij van 1996 tot 1998 een omvangrijk onderwijsproject, en enkele jaren later woonden zij een periode in de stad Solo, eveneens op Java. Zijn adviesbureau had er een Indonesische naam: Masa Depan; hij sprak dan ook vloeiend Bahasa Indonesia. Marion werkte een aantal jaren op de educatieve afdeling van het Tropenmuseum en pendelde in die periode heen en weer tussen Indonesië en Nederland.
Oost-Java, een polychroom wajang kelitik van hoge Hollandse koloniale officier in gala-uniform, 100-200 euro. Foto Arend Velsink
Het echtpaar verbleef veel in Solo, waar zij goede contacten hadden met enkele handelaren. Daar begonnen zij te verzamelen, met name wajang kulit – de platte leren schaduwpoppen- en krisgrepen. Er was nog veel goeds te koop van hoge kwaliteit.
Hun keus voor wajang was voor hen een logische: het is de grondvorm van de Javaanse cultuur die zij zo bewonderden, en er was veel goede kwaliteit daarvan te koop in die tijd.
Met name Eric heeft zich enorm verdiept in de symboliek van de wajang-karakters, waarvan er vele zijn in diverse verschijningsvormen per pop. Hij was zeer bedreven in het identificeren van de personages uit de epische verhalen die de poppen voorstelden; dat blijkt uit het noteren van hun namen en karakters in een omvangrijk kaartsysteem.
Uiteindelijk zou dit belangrijkste onderdeel van hun verzameling honderden stukken: bevatten, waaronder ook enkele tientallen stuks wajang klitik (hout) en een compacte groep wajang golek (driedimensionale poppen, gekleed in textiel).
Ook van krisgrepen verzamelden zij honderden stukken. Het zijn fijn gesneden sculptuurtjes in een keur aan materialen: diverse soorten ivoor en hout, potvis, hertengewei en zo meer. De stijl varieert sterk per eiland, het best vertegenwoordigd zijn Java, Madura, Sumatra en Bali.
Uitzonderlijk en zeer zeldzaam zijn de zogenoemde sultansgrepen uit de kraton van Solo, die de vorst en enkele van zijn familieleden portretteren. De theorieën over deze kleine sculptuurtjes loopt uiteen zij zouden deze hooggeplaatsten representeren wanneer die afwezig waren. Deze groep wordt integraal van de KVVAK in bruikleen genomen door het Rijksmuseum, het huis van de Vereniging.
Bali, een polychrome houten sculptuur, ca 1900, de vogel Wilmana voorstellend, 800.1400 euro. Foto Arend Velsink
In Indonesië kocht het verzamelaarspaar vooral bij twee handelaren in Solo: Kustam was gespcialiseerd in wajang, een tweede handelaar had vooral krisgrepen. Bij hen gingen zij in de periode dat zij in Solo woonden, iedere namiddag langs om een praatje te maken en te bekijken wat er aan nieuwe voorwerpen was binnengekomen.
Naar eigen zeggen namen zij soms dozen vol wajang door, waaruit zij er dan alleen de allerbeste uit selecteerden. Ook kochten ze bij Sarwo, een Chinese Javaan in Surabaya en op Bali. Sommige handelaren waren eerder gentlemen-dealers; Kustam bijvoorbeeld verkocht uitsluitend vanuit zijn -gesloten- huis.
In Nederland verwierven ze bij Willem Zwiep krisgrepen en enkele Balinese beelden, bij Greet Kouw wajang. Ook kochten zij wel en bij Indonesië-veilingen van Christie’s Amsterdam en van de rondreizende Franse handelaar Armand de Guemenée die kwalitatief goede wajang aanbood. Soms ook namen zij stukken over van particuliere verzamelaars; van de restauratrice Nefertari Tabak een hele groep krisgrepen bijvoorbeeld.
Andere deelcollecties zijn een interessante groep van cira vijftig Dayak-amuletten, vlechtwerk van diverse eilanden en een klein aantal Diëng-maskers. Ondanks overheersende aandacht voor wajang, hebben zij opvallend genoeg geen topeng maskers uit de vorstenlanden of Cirebon verzameld.
Textiel is nauwelijks vertegenwoordigd, geen weefsels en geen batik. Volgens de verzamelaars waren die indertijd al vrij hoog geprijsd en konden zij niet voldoende goed aanbod vinden om er een verzamelcluster van samen te stellen.
Met name van de oostelijke Indonesische eilanden hebben zij veel kleine sieraden verzameld, doorgaans niet heel oud. Wel verzamelde Marion Crince Le Roy antieke kralen; die waren vroeger betaalmiddel en daaruit zijn handelsroutes af te leiden. Bijvoorbeeld kralen uit Noord-Afrika of het Arabisch schiereiland die zijn aangetroffen Op Sumatra of Java. Zij publiceerde daar enkele artikelen over en bereidde een boek voor dat zij niet meer heeft kunnen voltooien. De kralen zijn grotendeels geschonken aan het Glasmuseum in Leerdam.
Een wand in hun appartement werd bekleed door hun bibliotheek, waarin zich standaardwerken bevonden over wayang en krisgrepen en de rijke schakering aan Indonesische culturen. De zeldzaamste titels zijn overgedragen aan de bibliotheek van het Rijksmuseum, die een speciale afdeling heeft voor de boekencollectie van de KVVAK. Dubbele exemplaren worden nu geveild bij veilinghuis De Zwaan.
Bali,een polychrome houten staande vrouwenfiguur, ca. 1900, in hofkleding, mogelijk Dewi Sri, 600-800 euro, Foto: Arend Velsink
Terug in Nederland bouwde het echtpaar daarnaast een uitgebreid archief op in de vorm van een papieren kaartsysteem voor de wajang en de krisgrepen Ieder object uit deze belangrijkste deelcollecties werd genummerd en beschreven en correspondeert met een fotoarchief. Elk object is door fotograaf Ferry Herrebrugge professioneel vastgelegd. Ook de betaalde prijs en de aankoopbronnen van ieder object werden zoveel mogelijk genoteerd. Dat is vrij uitzonderlijk voor privéverzamelaars maar belangrijke kennis die niet alleen een beeld geeft van hun eigen verzamelgeschiedenis, maar ook van het soort objecten dat in de periode 1985 tot 2000 beschikbaar was in Indonesië en in Nederland.
Tegelijk telt het archief tal van vrij nonchalant opgetekende notities: op losse velletjes keukenpapier en op kladblokes met bierlogo. Op notitieblokken staan lijsten met verkochte stukken. Het lijkt erop dat met name sieraden van onder meer Timor deels zijn gekocht voor latere verkoop. Hetzelfde geldt voor dubbele en mindere stukken wajang en krisheften.
SCHENKING
In 2016 kwam ik als bestuurslid van de KVVAK met Eric en Marion Crince Le Roy in contact.. Zij waren al vele jaren lid waren maar weinig actief tot dat moment, omdat zij alleen geïnteresseerd waren in thema’s over Indonesische kunst. Toen die vaker op de agenda van de Vereniging kwamen te staan, bezochten zij die bijeenkomsten trouw. Nadat Eric met zijn gezondheid begon te kwakkelen, gaven de twee aan hun collectie op een veilige plaats te willen onderbrengen. Na enkele gesprekken meenden zij de passende bestemming gevonden te hebben in onze particuliere vereniging voor Aziatische kunst, die haar collectie als bruikleengever kan opstellen in het Aziatisch Paviljoen van het Rijksmuseum Amsterdam- de woonplaats van de verzamelaars.
Na verloop van tijd lieten zij weten te willen vastleggen dat de Vereniging hun enige erfgenaam zou worden, aangezien zij geen kinderen hadden.
Eric en Marion Crince le Roy Tiets (1948-2022 en 1949-2022)
Wie de collectie in hun kleine appartement in de Amsterdamse binnenstad bezocht, zal verbaasd zijn geweest maar weinig kunstvoorwerpen aan te treffen.
In de kleine woonkamer stond alleen een vitrine in een hoek waarin de mooiste wajang golek was opgesteld en enkele sieraden en Balinese tempelhangers.
De weinige sculpturen die wij bezaten, stonden daar ook; zoals de vrouwelijke helft van een set Balinese huwelijksbeelden en een gevleugelde singa, beide ter veiling aangeboden.
Het overgrote deel van de omvangrijke collectie zat in dozen en ladekasten in de slaapkamer en op zolder. Soms verpakt in koektrommels, oude schoenendozen en andere weinig museale opbergsystemen- maar wel veilig en droog.
Al snel werd duidelijk dat de honderden stukken wajang en de nog eens honderden krisgrepen onmogelijk alle geaccepteerd zouden kunnen worden ter plaatsing in het Rijksmuseum. Deze collectioneurs hadden daar alle begrip voor, mede door de museale ervaring van Marion Crince Le Roy. Wij spraken af dat de KVVAK in overleg met het Rijksmuseum mettertijd een selectie zou maken en dat de overige delen van de verzameling geveild mochten worden. De baten daarvan zouden, samen met de opbrengst uit verkoop van hun appartement in de hoofdstad, gestort worden in een fonds op naam. Dit Eric en Marion Crince Le Roy Fonds zal na de veiling gesticht worden en geheel bestemd zijn voor verwerving van oudere Indonesische kunstvoorwerpen.
Mede om die reden begonnen zij versneld dubbele en kwalitatief mindere stukken wajang en krisgrepen af te stoten. Dit proces hebben zij door ziekte van hen beiden niet kunnen voltooien.
Voortijdig moesten zij in het voorjaar van 2022 afscheid nemen van het leven en de hun zo dierbare Indonesische kunstvoorwerpen, die tot op het laatst hun zorg en aandacht kreeg.
De KVVAK is de verzamelaars zeer erkentelijk voor hun vertrouwen en generositeit en zal in overleg met de conservatoren van het Rijksmuseum het Eric en Marion Crince Le Roy Fonds dankbaar inzetten voor de uitbreiding van het Indonesische deel van de collectie.
Vormgeving Gert Jan Slagter
De kijkdagen voor de verzameling Crince Le Roy in veilinggebouw De Zwaan zijn op vrijdag 3 en zaterdag 4 november van 10.00 tot 17.00 uur. Adres: Keizersgracht 474, Amsterdam.
De veiling, live en online, is daar op dinsdag 14 november vanaf 18.30 uur.
Voor meer informatie: http://www.dezwaan.nl en info@dezwaan.nl
