Portugees-Britse schilder Paula Rego overleden: diep engagement met machteloze vrouwen

Paula Rego: Lissabon, 26 januari 1935 - Londen, 8 juni 2022

De tentoonstelling van de Portugees-Britse schilder Paula Rego - van 27 november 2021 tot en met 20 maart van dit jaar in het Kunstmuseum Den Haag - was bij leven haar laatste in Nederland. Na een kort ziekbed overleed Paula Rego (Lissabon, 26 januari 1935 - Londen, 8 juni 2022) deze week op 87-jarige leeftijd. Met de 'Abortion Series' als meest indrukwekkende voorbeeld van engagement met misbruikte vrouwen wordt zij beschouwd als een van de grootste naoorlogse Britse kunstenaars.

Lucie Th. Vermij schreef op 11 december een recensie van de Haagse expositie. Bij haar overlijden nogmaals geplaatst als eerbetoon.

Paula Rego, The Dance, 1988, Tate

Door Lucie Th. Vermij

Paula Rego (Lissabon, 1935) groeide op in de periode dat Portugal een rechtse dictatuur was onder António Salazar. De Anjerrevolutie maakte daar in 1974 een einde aan, Salazar was in 1970 overleden. Waar dictatuur is, worden vrouwen doorgaans strak onder de duim gehouden. Rego’s vader zei het al toen ze klein was: ‘Portugal is een verschrikkelijk land voor vrouwen.’ En dan kwam Paula Rego nog uit een liberaal bemiddeld gezin. Haar ouders woonden een paar jaar in Engeland toen ze kind was, Paula was toen bij haar grootouders. Na een (Engelse) kostschool ging ze op haar achttiende naar de Slade School of Fine Art in Londen. Ze trouwde met de Britse kunstenaar Victor Willing, kreeg drie kinderen en leefde afwisselend in Portugal en Londen.

Paula Rego, Love, 1995, particuliere collectie

Al sinds eind jaren vijftig speelt Rego met haar eigenzinnige figuratieve werk een rol in de Britse kunstwereld. Haar schilderijen zijn fantasierijk en vertellen verhalen over universele thema’s als oorlog, misbruik, liefde en wanhoop, actuele kwesties als de dictatuur en het referendum van 1998  over abortus. Andere thema's zijn haar echtgenoot en jeugd. Haar werk - de eerste decennia olieverfschilderijen, vanaf de jaren negentig werk in pastelkrijt - wordt wel onder het magisch realisme geschaard. Aanvankelijk maakte ze veel gefragmenteerde collage-beelden, later werd haar werk enkelvoudiger, gelaagder en emotioneler van toon.

De vrouwen die ze schilderde moeten in een misogyne omgeving het hoofd boven water zien te houden. Geen tere poppetjes, maar fysiek sterke vrouwen met helaas weinig kansen tot zelfontplooiing en veel kwetsuren. Rego zette ze niet alleen als slachtoffer neer, meer als vat vol tegenstrijdigheden. En kwaad. Weinig lijken ze op vrouwen zoals andere schilders die neerzetten. Er zit een diepe psychologische gelaagdheid in de portretten. Machtsverhoudingen, seksualiteit en mythologie zijn de  rode draad. Rego verbeeldde ook haar persoonlijke worstelingen met depressies en de achtergestelde positie van vrouwen.

Paula Rego, Angel, 1998, particuliere collectie

Het meest indrukwekkend van Rego’s engagement getuigen de ‘Abortion Series’, een reeks schilderijen van jonge vrouwen, schoolmeisjes die een illegale abortus hebben ondergaan. Ze liggen in pijn op de grond, in bed. In de documentaire die haar zoon onlangs over haar maakte vertelt Rego hoe gewoon abortus was, in een tijd waarin er geen voorbehoedsmiddelen waren en mannen recht hadden op seks van hun vriendin of vrouw. Of bij een prostituée. Ze had met eigen ogen  gezien - en ondergaan -  hoe meisjes en vrouwen zelf illegale abortussen organiseerden om zich van ongewenste zwangerschappen te bevrijden. Dat gold niet alleen jonge meisjes maar ook getrouwde vrouwen die zich geen kinderen meer konden veroorloven. Deze ‘Abortion Series’ schilderde ze nadat de opkomst bij een referendum voor legalisering van abortus in 1998 te laag was om rechtsgeldig te zijn. Het referendum in 2007 haalde wel een meerderheid, mede onder invloed van deze schilderijen.

Paula Rego, Possesion VI, 2004, Collectie Fundaçao de Serraives, Museo de Art Contemporanea, Porto, Portugal, foto Filipe Braga

Ook indrukwekkend is de serie ‘Possession’ (‘Bezetenheid’) over een vrouw op een oranje-gele divan. Die is geïnspireerd op fotografie van ‘vrouwen in hysterische toestand’ in opdracht van de 19e eeuwse psychiater Jean-Martin Charcot. De vrouwen zien er helemaal niet hysterisch uit, maar bijzonder ongemakkelijk, ongelukkig en geïsoleerd. Zelf is Rego veertig jaar in psycho-analyse geweest.

Rego’s werk is zijn sterk seksueel geladen, op het perverse af soms. Zo schilderde ze een serie ‘Dog Woman’, over vrouwen met honden, waarbij de zorg voor het dier symbool staat voor de zorg voor de man. Of vrouwen in de houding van een hond. Paula’s echtgenoot kreeg MS, werd steeds afhankelijker van  haar en had steeds meer zorg nodig. Hij overleed in 1988. Zijn ziekte trok een zware wissel. Rego: 'In elke liefdesrelatie zitten zowel haat- als angst- als liefde-gevoelens.' Alles invoelbaar als je naar haar werk kijkt.

Paula Rego, Sleeping, 1986. Arts Council

Na de dood van Victor schilderde Rego ‘The Dance’, waarin we haar zien terugkijken op haar leven: dansend met haar moeder en oma, dansend met haar man, maar hij ook  dansend met een minnares.
Na haar vijftigste bestendigde zij haar naam en faam met grote tentoonstellingen in New York, Lissabon en Londen. Ondanks dat succes bleef ze in het gewone leven verlegen en teruggetrokken. Pas na haar 80e is ze gaan vertellen. Haar zoon Nick maakte de documentaire ‘Paula Rego - Secrets and Stories’ over haar en met haar, al uitgezonden door AVRO-Tros, maar nog terug te zien.

‘Paula Rego’ is  nog te zien t/m 20 maart 2022

Kunstmuseum, Stadhouderslaan 41 2517 HV, Den Haag

https://www.kunstmuseum.nl/nl/tentoonstellingen/paula-rego

Paula Rego, Hannibal Books, € 39,95, ISBN : 9789463887830

TV-programma ’Close Up: Paula Rego - Secrets and Stories’ op

https://www.npostart.nl/AT_300003466

 

 

Reageren