Chen Zen, Back to Fulness, Face to Emptiness. De metalen globe staat op de binnenplaats van De Meelfabriek. Hij is omringd door stoelen uit verschillende tijden en culturen, in het midden staat in het Chinees een samenvatting van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Eigen foto.
Door Antje von Graevenitz
* Leiden staat deze zomer in het teken van ‘Global Imaginations’, een reeks tentoonstellingen in De Meelfabriek en andere locaties van de stad. Aanleidingen zijn er genoeg, want heeft het Rijksmuseum Volkenkunde niet een vooraanstaande plaats tussen de antropologische verzamelingen in Nederland? Laten we het Japanmuseum SieboldHuis niet vergeten en ook museum De Lakenhal is ‘globaal’ actief. Bovendien strijdt Kitty Zijlmans op het Kunsthistorisch Instituut van de Rijkuniversiteit Leiden al sinds jaren voor meer onderzoek over eigentijdse globaliteit in de beeldende kunst.
De actuele aanleiding is nu echter het jubileum van de bibliotheek van de universiteit, die 440 jaar geleden werd opgericht. Op 3 oktober zal dat gevierd worden onder de leuze The Relief of Leiden. Het historische Leiden’s Ontzet dubbel gevierd. Redenen genoeg voor een genereuze subsidie voor een prachtig tentoonstellingsproject, waarmee de vervallen grijze Meelfabriek met haar wijde zalen en donkere hoeken opgefleurd kan worden, nog voor hier misschien een hotel, een wellness-center en een appartementencomplex komen.
Cultivating Probability van Marjolijn Dijkman bestaat uit sculpturen, een film en geluidswerk. De objecten in de installatie zijn vrije vertalingen van rituele voorwerpen uit o.a. de collecies van Museum Volkenkunde en het Afrika Museum in Berg en Dal, gemaakt om de toekomst te voorspellen, of te bezweren. Deze installatie met de pendel wordt deels bewogen door de draaiing van de aarde en deels gemanipuleerd door robotica. Onderschrift en foto van de kunstenaar. Marjolijn Dijkman, 2015
foto Marjolijn Dijkman
‘Global Imaginations’ is het project van drie specialisten in Leiden: naast Kitty Zijlmans directeur Anke Bangma van het Rijksmuseum Volkenkunde en Meta Knol, directeur van De Lakenhal. Er werden kosten noch moeite gespaard om uit alle continenten beroemde kunstenaars en artistieke teams uit te nodigen, in totaal 20, waarvan vijf kunstenaars uit Nederland. De meesten van hen spelen al jarenlang mee in het internationale kunstcircuit, onder hen Mark Dion, Mona Hatoum, het echtpaar Orta, Pascale Marthine Tayou On en Chen Zhen. Deze keuzes liggen voor de hand. Ook zijn de meeste participanten al op leeftijd. Des te meer valt het dan op dat twee ervan, Marjolijn Dijkman en Andrea Stultiens, pas in 1978 respectievelijk 1974 werden geboren. Wie echter aan de hand van deze constatering denkt, ‘nou, die tentoonstelling kan ik me thuis al voorstellen’, heeft het uiteindelijk mis.
Aanvankelijk echter niet. Want wat is nu ‘globaal’ in de huidige complexe wereld? Problemen die immers voor ons allemaal gelden, zoals overbevolking, watertekorten, voedsel, energiebronnen, de vervuiling door plastic, geweld, analfabetisme en in de ogen van sommigen: migratie, multi-culti, verdwijnende waarden, mythes en symbolen. Dat weten we allemaal als vooral goed geïnformeerde bezoekers. Globaliteit in de kunsten kan dus als ‘Aha-Erlebnis’ gauw in oppervlakkigheid uitmonden. Zodra een kunstwerk aan een van deze onderwerpen is gewijd (op verzoek trouwens van de organisatoren, die de kunstenaars om antwoorden op de problemen van de complexe wereld vroegen) en er eigenlijk geen bijzondere draai – bijvoorbeeld een verrassende vormgeving of andere beeldende argumentatie aan is gegeven - ga je gegeneerd, verveeld of schouderophalend verder.
Zoals bij een waterzuiveringsinstallatie van Lucy + Jorge Orta (studio Orta), die de bezoeker het schone water uit een naburige gracht laat drinken (het smaakt gelukkig naar niets) of langs een tuinaanleg van Tintin Wulia uit Indonesië, die de bezoeker verzoekt potten met een zonnebloem op een ‘wereldkaart’ in de aanleg te plaatsen met als inhoudelijk argument: ‘de bevolkingen verschuiven’. Helaas is een speelse vrije participatie is niet gewenst, alleen onder begeleiding mag er iets worden gedaan. Ook insecten die het patroon van de werelddelen razendsnel opsnoepen tot er geen wereld meer te beschouwen valt, zijn als video-kunstwerk van Rivane Neuenschwander uit Londen razendsnel begrepen.
Pascal Marthine Tayou On, Kameroen, Plastic Bags. Het werk bestaat uit tienduizenden plastic tassen en werd speciaal voor De Meelfabriek gemaakt door tientallen vrijwilligers. Eigen foto.
Maar voor de meerderheid van de tentoongestelde werken geldt dit niet, ze zijn verrassend en laten je meedenken over een niet altijd bij voorbaat al ‘open deur’. Zoals bij Marjolijn Dijkman en Andrea Stultiens. De laatste toont sensitieve foto’s en tekeningen, die ze van kunstenaars in Oeganda verzamelde. En neem bijvoorbeeld de snelkookpannen en gasflessen van Batoul S’Himi uit Marokko, die geen kokkin meer zou kunnen gebruiken omdat de contouren van de continenten zich er lijken te hebben ‘uitgeknaagd’. Of Chen Zhen, die een grote open wereldbol met een kring van zilveren stoelen omringde en binnenin de mensenrechten met Chinese neonletters ‘verkondigd’. Chinese mensenrechten of die van ons allemaal?
Zijn landgenoot Tsang Kin-Wah laat je ademloos kijken naar slangen van geprojecteerde woorden die in hoog tempo over een zwarte grond slingeren, steeds meer, tot ze in een wit grondvlak verdwijnen. Het kunstenaarsteam Ghana Thinktank, laat je ook nauwelijks meelezen, hun vragen over tolerantie en intolerantie in het Monument to the Dutch zijn al snel niet meer optisch te bevatten. In razende vaart sleuren ze over de monitoren. Tenslotte sta je er met open mond naar te kijken en blijf je met je eigen vragen aan de ‘huidige complexe wereld’ achter.
De expositie Global Imaginations in De Meelfabriek, Oosterkerkstraat 16-18, Leiden, duurt tot en met 4 oktober. De openingstijden zin van woensdag tot en met zondag van 12.00 tot 18.00 uur, toegang tot 17.00 uur. Voor meer informatie: www.globalimaginations.nl
Andrea Stultiens, Go Forward, in samenwerking met Oegandese kunstenaars en Oegandese en Nederlandse studenten. Detail installatie vijfde verdieping Meelmagazijn, eigen foto
